Met deze bijdrage geven we een overzicht  over de dramatische gebeurtenissen die geleid hebben tot de dood van krijgsgevangen en burgers ten gevolge van de tweede wereldoorlog.

Op 10 mei 1940 werd België meegesleept in een oorlog waarvan iedereen gehoopt had ze nooit meer  te moeten meemaken. Brasschaat wordt reeds vanaf de eerste dag geconfronteerd met deze oorlog doordat verschillende Duitse vliegtuigen beschietingen uitvoeren. De dag nadien, zaterdag 11 mei 1940, volgt er een bombardement op Brasschaat zelf. Dezelfde avond bereiken de Franse troepen  van het 7de leger onze gemeente en zetten hun tocht naar Nederland verder.


Op 13 mei beveelt de militaire overheid de volledig ontruiming van de gemeente . Na de overgave van Nederland op 14 mei, zetten de daar Duitsers hun opmars verder richting Zeeland en Antwerpen in. De Belgische en Franse troepen bieden fel weerstand op de lijn Kalmthout, Wuustwezel en Loenhout, maar moeten terugtrekken achter de antitankgracht. Op 16 mei bereiken de Duitse kolonnes Maria-ter-Heide. Tijdens de nacht van 16 op 17 mei trekken de Fransen zich terug naar Antwerpen, de Belgische troepen volgen de nacht daarop. De aftocht in Brasschaat zal gedekt worden vanuit de schans van de Driehoek, waar kapitein Henri de Lindy stand houdt tot de voorraad munitie verschoten is. We zijn dan 17 mei ’s morgens als de troepen van de schans zich overgeven. Zij worden onmiddellijk weggebracht naar het kamp van Brasschaat. Een kamp dat vanaf nu onderdak zal bieden aan de troepen die zich overgegeven hebben aan de Duitsers. Een kamp dat met zijn vele gebouwen, praktisch onbeschadigd de oorlogsdagen van mei 40 heeft overleefd. Vanaf 24 mei zullen lange rijen soldaten over Vlaanderens wegen trekken richting Brasschaat .

Het krijgsgevangenkamp zal ook gebruikt worden om burgers die opgepakt werden door de Duitsers onder te brengen. De lijst van de gevangenen die gefusilleerd werden en begraven werden in een aanpalende weide, telt 85 namen. De executies werden in de periode van  17 februari 1943 tot 14 augustus 1944 uitgevoerd. Deze 85 mensen werden in een massagraf in het Klein Schietveld begraven, waar  ze begin 1945 ontdekt werden.

Op 27 mei 1940 brak de hel los op de Bredabaan.

 

Het verhaal start in 1939 tijdens de mobilisatie. De heer Jean Lebon sprak met Louis Antonissen.Louis was ooggetuige en  werd bovendien zelf gewond op die bewuste dag. De heer J. Lebon gaf ons vroeger reeds vele foto’s, documenten en voorwerpen. Tijdens de Mars van 18 RA op 1 juni 2000, bezocht hij nogmaals het Museum en ja, hij had weer een nieuwe lading informatie in zijn draagtas waaronder dit relaas.

In 1939, de tijd van de mobilisatie, was de Bredabaan aan “den Driehoek ter hoogte van de “Redoute” (schans of tussenfort) en net iets voor de huidige Mercedesgarage, ondermijnd met 750 kg TNT. Deze plaats was afgebakend met “Friese ruiters” (prikkeldraad op gekruiste houten palen) en streng bewaakt door soldaten. Alle verkeer dat op de Bredabaan aan dit punt passeerde werd op ��n baanvak geleid. De soldaten, die hier dag en nacht de wacht hielden, logeerden bij ons thuis, Bredabaan 600, in een stalling en op de zolder daarboven. Ze sliepen er op los stro. Het moeten er een dertigtal geweest zijn. De luitenant had een eigen kamer en er was ook nog een plaats waar de planton de telefoondienst waarnam. Dagelijks werden de soldaten bevoorraad door een veldkeuken. In de Pauwelslei,  waar de bovengenoemde Redoute zich bevind, lagen nog een tachtigtal soldaten van een andere eenheid. Zoals in een kazerne, blies de trompetter er het wekken, het eten en het slapengaan.

Den “Driehoek” zelf was toen vrijwel onbewoond. Eens voorbij de Pauwelslei in de richting van Maria-ter-Heide, stond geen enkel huis tot aan de “Bethanie”. In de Pauwelslei zelf vond men de eerste huizen aan de Heislagsebaan. In de Guyotdreef was de boerderij, juist voor de Lage Kaart, de enige woning en op de hoek van de Ploegsebaan en de Guyotdreef stond nog een portierswoning. In de Ploegsebaan zelf zag men de eerste huizen ter hoogte van de Zilverberkenlei.

Op 10 mei 1940 vielen de Duitsers België binnen en was de gevreesde oorlog begonnen. Op 13 mei kregen alle inwoners van Brasschaat het bevel de gemeente te verlaten.

De evacuatie kwam onmiddellijk op gang en ieder vluchtte naar familie, kennissen of naar het onbekende. Zeer velen gingen ver, per fiets, auto, tram, trein of met paard en kar.

Gelukkig voor ons konden wij bij familie in Merksem terecht en waren wij later vlug terug thuis in Brasschaat. Thuisgekomen vonden wij heel wat ravage en chaos aan. Ruiten kapot, kogelgaten in de muren, en binnen een grote puinhoop. Tijdens onze afwezigheid had hier een heuse veldslag plaatsgevonden. De Belgische soldaten met wachtdienst aan de ondermijning en die bij ons logeerden, waren gevlucht voor al dat geweld. Deze van de Redoute hadden zich tot 17/18 mei zwaar geweerd tegen de binnentrekkende Duitsers welke zich waarschijnlijk in onze leegstaande woning verschanst hadden, met de opgelopen schade tot gevolg. Er zijn toen 7 Duitsers gesneuveld en deze werden links van het steenwegje juist voor de Redoute begraven (foto van de graven en van de schade aan de Redoute in bijlage). Na een paar dagen vond men nog een Duitse gesneuvelde langs de Bredabaan, schuin tegenover ons huis. Hij werd daar ter plaatse begraven.

De Belgische soldaten welke de Redoute verdedigden werden door de Duitsers gevangen genomen. Na de oorlog kwamen de overlevenden nog jaarlijks bijeen aan de Redoute.

Op maandag 27 mei 1940, de dag voor de capitulatie van België, nadat het leven terug op gang begon te komen, deed er zich een vreselijke gebeurtenis voor. De Duitsers hadden in die korte periode zeer veel krijgsgevangenen gemaakt. Gezien de nabijheid van het “Kamp van Maria-ter-Heide” werden daar veel soldaten naar toe gebracht. Om het Kamp af te grendelen was prikkeldraad nodig en gezien er op de Bredabaan, (aan de ondermijning) nog Friese ruiters stonden, was dit meegenomen. De Duitsers kwamen met een aantal krijgsgevangenen en met paarden en karren om de prikkeldraad op te halen. Het gerucht van dit gebeuren deed snel de ronde en allen die dachten van wat nieuws over hun gevangen genomen familieleden, vrienden of kennissen op te vangen, trokken naar de Bredabaan. Ik zelf was er ook met de fiets naar toe getrokken maar zoals al die anderen dacht ik er niet aan dat er nog steeds 750 kg springstof onder de Bredabaan lag en bovendien was er niets gebeurd toen de Duitsers de Friese ruiters naast de weg geplaatst hadden tijdens hun doortocht. De Belgische soldaten hadden echter de ontstekingsdraden aan deze Friese ruiters vastgemaakt en deze moeten toen niet gewerkt hebben. Nadat een eerste lading prikkeldraad op de karren geladen was hield ik het voor bekeken en ik reed weg. De Duitsers, de krijgsgevangenen en de nieuwsgierigen begaven zich op dat ogenblik naar de tweede groep Friese ruiters en dan gebeurde het…de springstof onder de Bredabaan ontplofte met een ongelofelijke knal die tot ver buiten Brasschaat te horen was. Alle Duitsers, alle krijgsgevangenen en een dertigtal burgers verloren hierbij het leven. Ikzelf kwam er met een gebroken scheenbeen van af. Mijn fiets lag onder een hoop zand.

In het wegdek was een reusachtige krater geslagen, kasseien  en andere brokstukken lagen ver in de omtrek verspreid. Een der slachtoffers werd later, in de oogstmaand, bij het maaien van een weide op een honderdtal meter van de plaats van het onheil teruggevonden. Voor een der krijgsgevangene en mogelijk slachtoffer bij deze ontploffing (men wist niet zeker of hij ter plaatse was tijdens de ontploffing maar er is ook nooit meer iets van hem terug gevonden) heeft lange tijd een kruisje lans de Bredabaan gestaan (een foto van de weduwe bij het kruisje en een foto van onze gekwetste verteller in bijlage). Buiten een kleine melding over de ontploffing in de toenmalige Pers heeft Louis Antonissen er nooit meer iets over gehoord.

Later, toen het boek over Brasschaat ging verschijnen en men op zoek was naar voorvallen van weleer, dook deze ramp weer op.

Het was een jonge onderofficier die de ongewone taak toebedeeld kregen om de lijken te ontgraven. Om deze onverkwikkelijke opdracht tot een goed einde te kunnen, werd een dosis sterke drank per dag en per man verstrekt. De opgegraven lijken werden in een voorlopige kist gelegd en naar Brasschaat Centrum overgebracht voor verder onderzoek. Nadien werden ze ter beschikking van hun familie gesteld. Enkele van de slachtoffers werden op het kerkhof van Brasschaat begraven.



ONTGRAVINGEN in het KLEIN SCHIETVELD van het KAMP van BRASSCHAAT

Opgesteld door P. WESTYN, Oud Korpsadjudant Veldartillerieschool, naar zijn persoonlijke ervaringen tijdens deze werken van begin 1945.
 
Tijdens de eerste maanden van 1945 was de 9de Compagnie van het 2de Bataljon Genie, gevormd op 2 december 1944 in Hoogboom, en samengesteld uit oorlogsvrijwilligers, een paar officieren en enkele onderofficieren, in het kamp gekazerneerd.
Deze: "Blody Pioneers", hadden verschillende opdrachten zoals, bewaken van Duitse krijgsgevangenen, munitie opstapelen, wegen verbeteren of heraanleggen, brandstoffen van allerlei aard aanbrengen enz.
De 5de Sectie van de 9de Compagnie werd op een bepaald moment ingezet voor een tamelijk lugubere opdracht, namelijk lijken ontgraven.
Juist voor de aftocht van de Duitse troepen uit het Kamp van Brasschaat in september-oktober 1944, werden inderdaad meerdere tientallen landgenoten in het Klein Schietveld neergeschoten of op een of andere manier afgemaakt. Het betrof hier mensen, waarop de bezetters en of hun trawanten het etiket hadden geplakt van: misdadiger, oorlogswoekeraar, weerstander, sluikslachter, onderduiker, overvaller enz.
Ook deze onverkwikkelijke opdracht werd door onze geniemannen tot een goed einde gebracht, al moet waarheidsgetrouw gezegd worden dat bovenop de normale voeding, ook een dosis "sterke drank" per man en per dag werd verstrekt, om deze "ongewone taak", (op zijn zachtst uitgedrukt) aan te kunnen en uit te voeren.
De ontgraven lijken werden in een voorlopige kist gelegd en naar Brasschaat Centrum overgebracht, voor verder onderzoek, identificatie en ter beschikkingstelling van de familie.
Enkele van die slachtoffers werden achteraf op het kerkhof van Brasschaat begraven.
Als sectieoverste van de toenmalige 5de Sectie wil ik hier graag hulde brengen aan mijn mannen, oorlogsvrijwilligers van 1944. Zekere zijn reeds overleden, andere zijn zwaar ziek, en enkele heb ik uit het oog verloren.

                                                   Getekend: P. WESTYN

En daarna wordt het stilaan stil rond de gebeurtenissen van de tweede wereldoorlog. De bezoeker van het Koninklijk Legermuseum gelegen in Brussel zal daar een executiepaal tegenkomen met het opschrift dat verwijst naar Maria-ter-Heide Brasschaat. Het laatste restant van een krijgsgevangenkamp dat na de tweede oorlog met de grond werd gelijk gemaakt, en daarmee ook letterlijk uit het geheugen gewist werd van de omwonenden.

 Naamlijst slachtoffers massagraf gevonden te Brasschaat Maria-ter-Heide (Kamp)

Nr      Naam                   Geboren  te                       Overleden   Graf Nr   Laatste woonplaats

01 De Winter, Emiel      Antwerpen 06-10-1922     17-02-1943    01    Antwerpen Paleisstraat,7
02 Pee, Edmond           (?) 09-10-1906                  17-02-1943    02    Antwerpen Duboisstraat,64
03 Tichelbout, Achille    Antwerpen 23-04-1906     17-02-1943    03    Antwerpen Anselmotstraat,56
04 Maneffe, Charles      Schaarbeek 02-10-1905    17-02-1943     04    Antwerpen Boomgaardstr.38
05 Wouters, Gustaaf     Antwerpen 22-11-1905      17-02-1943    05    Antwerpen Diepestraat,154
06 Nuyts, Maria,J,A.    Geel 20-05-1920                21-03-1943    06    Oolen Neerbruul,13
07 Gavel, Karel            Gent 07-12-1919                31-03-1943    07    Turnhout de Merodelei,150
08 De Groof, Victor     Antwerpen 21-09-1919       17-05-1943    08    Antwerpen Boerhavenstr.72
09 Van Gorp, Carolus  Antwerpen 05-05-1900       17-05-1943    09    Antwerpen Brederodestr.52
10 Boeckaert, Julien     St.Andr-Brugge 01-11-08    03-06-1943    10    Hemiksem Provinciebaan,153
11 Snoeckx, Johannes  Turnhout 02-06-1906           03-06-1943    11    Aartselaar Langlaarstr.28
12 Palinckx, Frans        Deurne 01-03-1923             08-06-1943    12    Deurne Lge Veldstr. 11    
13 Schive, Isaias           Antwerpen 25-05-1919       27-05-1943    13    Antwerpen Somerstr.46
14 Sneyders, August     Antwerpen 12-08-1921       08-06-1943    14    Antwerpen Rupelstr. 69
15 Bethuyne, Emiel       Loppen 09-07-1908            10-07-1943    15    Antwerpen J.v.Ryswijkln.166
16 Stappers, August     Antwerpen 16-03-1922       10-07-1943    16    Mortsel Oude Baan,44 (+)
17 Heynen, Jozef          Merksem 13-02-1907         10-07-1943    17    Brasschaat Bredabaan,537
18 Van Staay, William    Wuustwezel 20-03-1909    12-08-1943    18    Brasschaat Zandstraat,50
19 Van Lancker, Jozef    Wuustwezel 18-05-1921    12-08-1943    19    Brasschaat Zandstraat,51
20 Bomberen, Leopold    Merksem 05-05-1909       25-08-1943    20    Borgerhoud Millisstraat, 52
21 Geudens, Edward      Antwerpen 18-10-1905      25-08-1943    21    Hoboken Antwerpsestwg.197
22 Colfs, D�sir�             Antwerpen 12-04-1910       25-08-1943    22    Merksem Schijnpoortweg,115
23 Brys, Julien               Antwerpen 17-07-1908        25-08-1943    23    Antwerpen Dambruggestr. 41
24 Laurent, Frans          Antwerpen 10-03-1914        25-08-1943    24    Antwerpen Hoogstraat,32
25 Ecran, Ludovicus      Wijnegem 19-10-1922         03-09-1943    25    Oelegem Wijnegemstwg. 14
26 De Breuker, Frans    Pulderbos 05-06-1919         03-09-1943    26    Wijnegem Turnhoutsebn.435
27 Van den Broeck, (?)    Audegem 14-09-1916       03-09-1943    27    Brussel Plantenstraat,27
28 De Haese, Jean         Putte 18-02-1916                03-09-1943    28    Beersel Hoekstraat, A 37
29 Poncelet, Albert        Leuven 18-04-1917             03-09-1943    29    Luik St Jeanstraat,26
30 Van Damme,Frans    Antwerpen 15-08-1909       03-09-1943    30    Antwerpen Scheldstr.71
31 Vandenbosch,Frans  Rumst 07-11-1898               09-09-1943    31    A’pen LgeBeeldeknstr.199
32 Thiery, Albert           Anderlecht 23-04-1893        09-09-1943    32    Lge V.Bloerstraat,199
33 Peltzer,Frederik        Terhaegen 17-11-1889         09-09-1943    33    Lier Lisperstraat,197 (foto +)
34 Willemssens,Jozef     Ekeren 29-07-1921              18-09-1943    34    Antwerpen Pelikaanstr. 100
35 Neutjens, Jan            Blaasveld 15-08-1907          27-09-1943    35    Blaasveld Velden ?
36 Thonet, Pierre           Mechelen 20-07-1920          27-09-1943    36    Mechelen Gr.Nieuwendijk 194
37 Vanessche, Jozef      Bonheide  19-03-1911          27-09-1943    37    Kat. Waver Berlabaan, 16
38 Lenie, Albert            Willebroek 03-08-1918        27-09-1943    38    Willebr.Overwinningsstr. 75
39 Rombouts, Corneel   Mechelen 23-08-1919         27-09-1943    39    Mechelen Papenhofstr. 8
40 Beterams, Frans        Mechelen 21-03-1920         27-09-1943    40    Mechelen Battelsestwg 263/8
41 Goetstouwers, Jos     Kalmthout 11-08-1909        02-10-1943    41     Wuustwezel Stwg.o/Nieuwm.
42 Housmans, Paul         Oostende 07-04-1888        06-10-1943    42    Antwerpen Kolvenierstr. 6
43 Geysemans, Jos         Duffel 27-04-1910              06-10-1643    43    Waarloos Reetsestwg. 5
44 Maes, Pieter              Antwerpen 22-02-1922      11-10-1943    44    Antwerpen Veemarkt, 6
45 Gauwloos, L�on        Antwerpen 27-08-1911      11-10-1943    45    Deurne Lackborslei, 433
46 Borrie, Alfons            Betekom 27-06-1920         28-10-1943    46    Aarschot Meerselstr. 48
47 Serlet, Maurice          Overpelt 16-05-1920          28-10-1943    47    Wilrijk Redenrijkerstr. 88
48 Dickschen, Albert      Antwerpen 25-09-1909      28-10-1943    48    Wilrijk Kruishofstraat, 20
49 Drayers, Jules            Schoten 21-09-1916          28-10-1943    49    Wilrijk Heistraat, 67
50 Versluis, Henri           Heist o/d Berg 23-04-23    19-11-1943    50    Heist o/d Berg Bergstr.7
51 Roothoofd, Jules        Heist o/d Berg 08-12-17    19-11-1943    51    Heist o/d Berg Achterhoede24
52 Wouters, Jules           Antwerpen 07-06-1918      19-11-1943     52    Idem Hof v. Riemenstr,21
53 Verhaegen, Georg.     Heist o/d Berg 14-08-14    19-11-1943    53    Heist o/d Berg Bosstr.305
54 Verschueeren,Louis    Itegem 10-05-1924            19-10-1943    54    Itegem Dorpstraat,115
55 Maurice, Georges       Gusbrey(Eng)04-12-16      19-11-1943    55    Beersel Hauwstraat, 136
56 Vandenbranden,J-B    Berlaar 14-08-1918           19-11-1943    56    Berlaar Leemputten, 232
57 Van Hoorick, Jozeph  Baal 24-04-1898               19-11-1943    57    Baal Tolhuisstraat, 16
58 Claes, Petrus              Mol 01-04-1908                30-11-1943    58    Aarschot
59 Schillemans, Juliaan     Ranst 19-07-1906             30-11-1943    59    Brecht-St.A.Delbekestr.19
60 Vrancken, Hubert       Lanaken 03-07-1912         07-01-1944    60    Lanaken Tongersestwg.46
61 Rock, Casimir            Wortel 10-05-1916            07-01-1944    61    Lanaken Stationstr.120    
62 Vergauwen, Michel    Zwijndrecht 13-02-1919     11-01-1944    62    Zwijndrecht V.Heistr.14
63 De Decker, Ferdin.    Zwijndrecht  19-02-1919    11-01-1944    63    Zwijndrecht St.Annaboom,
64 Bol,Camiel                 Berchem  29-09-1924        25-02-1944    64    Wilrijk St.Camillusstr. 61
65 Van Landuyt, Frans    Oudegem  15-08-1915      16-03-1944    65    Antwerpen Dendermdstr.13
66 De Gryse,George       Berchem 18-08-1918        16-03-1944    66    Borgerhout Borsbeekstr
67 Celis, Johannus          (?) 03-10-1915                  16-03-1944    67    A’pen Lge Beeldekensstr,187
68 Buytaert,Raymond     Antwerpen 01-09-1918     16-03-1944    68    Antwerpen Coninckplein,20
69 Plehiers,L�o              Gent 17-03-1899               16-03-1944    69    Antwerpen Paleisstr,5
70 Van Ramst,Maurice    Brussel 06-03-1911          16-03-1944    70    Brussel Rochstr.7
71 Schenkels, Petrus      Borgerhout 10-11-1913      28-03-1944    71    Antwerpen Vlaagstr.59
72 Vanderelst, Henri      Mechelen 04-09-1913         02-05-1944    72    Hofstade Molenweg,6
73 Jansen, Albert           Antwerpen 18-02-1922      19-05-1944    73    Deurne V.Heetveldestr,164
74 Verbeeck, Alfons      Wackerzeel 18-09-1907     19-05-1944    74    Rijmenam Dorp Wijk,4/186
75 Depus, Philibert         Hougaarden 19-08-1907    19-05-1944    75    Mechelen Van Hoeistr,6
76 De Wachter, Willem    Wilrijk 15-02-1924          25-05-1944    76    Wilrijk Kerkelei,34
77 Verbruggen, Petrus    Hemiksem 11-11-1918      25-05-1944    77    Hemiksem Kettinglei,49
78 Penters, Albertus       Kalmthout 20-02-1917      25-05-1944    78    Kalmthout Statiestr,172
79 De Peuter, Romain    Gent 18-09-1901               28-06-1944    79    Leopolsburg Koninklykestr,5
80 Thoelen, Antoon       Turnhout 28-12-1913          28-06-1944    80    Mol Corbierstr,34
81 Verstaeten,Ferd..      Kampenhout 27-07-1895    20-07-1944    81    Kampenhout Langestr,32
82 Van Asschot, Fr.       Boortmeerbeek 7-12-06     20-07-1944    82    Boortmeerbeek Langestr,36
83 Mertens, Desire         Mechelen 04-07-1921        14-08-1944    83    Boortmeerbeek Oudestr,2
84 Vanderelst,                Hofstade 11-11-1920         14-08-1944    84    Hofstade Molenheide,5    
85 Camps, Alfons          Putte 02-11-1921                14-08-1944    85    Putte Wijk A 28

Deze lijst werd ons bezorgd door de Heer Van Gestel (Schoten) welke opsporingen doet naar het
wedervaren van oorlogsslachtoffers W.O.2 (40/45) en hij zal weldra een boek uitgeven waarin de
bevolking van Brasschaat en omgeving aan bod komt. De gegevens bekomt hij meestal via een
tussenpersoon (politieker) uit het:”Oorlogsarchief” Brussel.

Opmerking:
Graf Nummer 33, F. PELTZER: terechtgesteld in fort 5, begraven in Brasschaat, na ontgraving
overgebracht naar Maria ter Heide en nadien naar Lier. Daar werd een gedeelte van de Lisperstraat  in Peltzerstraat herdoopt.

Graf nummer 16: A. Stappers werd neergeschoten omdat hij een verboden vereniging gevormd had en
bovendien wapens droeg.

Nabij het Kamp werd de Bredalei gewijzigd in Bierwerdslei, naar de te Brasschaat  (Hanouteaulei)
wonende August Bierwerts.
Deze man werkte tijdens WO II verplicht voor de Duitsers, eerst op het vliegveld van het Kamp en later
in de Erlafabriek te Mortsel. Daar werd hij als spion opgepakt en op 18 februari 1944 neergeschoten op
de Nationale schietbaan van Schaarbeek. Hij werd later begraven in Maria ter Heide.

Tekst 9p
Te herzien

Bronnen:

1. P. Westyn oud RSM (Regiments Sergant Major) van de artillerieschool
2. Louis Antonissen
3. de Heer Van Gestel (Schoten)
4. Ere-kolonel De Groot Paul  zaliger, voormalig voorzitter van de Oorlogskruisen.
5. Adjudant-chef op rust Van de Weyer, voormalig conservator van het artilleriemuseum

Met dank aan: